Sonia Gaskell. Fotograaf onbekend, ca. 1938. Privécollectie.Als kind van joods-Russische ouders, geboren in Litouwen, leert Sonia Gaskell al vroeg dat je moet vechten voor je bestaan. Haar jeugd in een welgesteld, intellectueel milieu met vier zusjes is gelukkig, maar het anti-semitisme is buiten de voordeur overal voelbaar. De Russische Revolutie van 1917 brengt niet de gehoopte verandering, in tegendeel, intellectuelen, en dan ook nog joods, zijn doelwit van discriminatie en geweld. Na de Oktoberrevolutie werd Sonia fervent socialiste en zioniste. Met een groep zielsverwanten onderneemt ze een risicovolle vluchtpoging naar Palestina, waar ze twee jaar in een kibboets werkt en haar eerste man, Abraham Solomon Goldenson, leert kennen. Het bestaan in de kibboets is hard en lichamelijk zwaar: ze werkten vooral aan het droogleggen van door malaria geteisterde moerassen.

Wanneer haar man besluit zijn wiskundestudie in Parijs voort te zetten, gaat Sonia maar al te graag met hem mee. Daar wordt ze gegrepen door de dans. Om geld te verdienen treedt ze op in nachtclubs en cabarets, daarnaast neemt ze balletlessen bij grootheden als Ljoebov Egorova, een voormalig danseres van het Marijinski Ballet, en Léo Staats, balletmeester bij de Parijse Opéra. Ze werd opgenomen in de kring van kunstenaars en choreografen rondom het Ballet Russes. Ze werkt hard, keihard, scheidt van haar man, eist misschien te veel van zichzelf, wordt ziek en realiseert zich tijdens het jaar dat ze in een sanatorium verblijft dat haar kracht niet ligt in het zelf dansen, maar in het opleiden van dansers.

Na haar herstel begint ze een balletstudio aan de Champs-Elysées. Ze bouwt voorzichtig een naam op en vindt veel voldoening in haar werk. Wanneer ze verliefd wordt op de Hollander Philipp Heinrich Bauchhenss, besluit ze uiteindelijk, met lichte tegenzin, Parijs in te ruilen voor Amsterdam. Ze begint er haar eigen dansstudio, doorstaat de Tweede Wereldoorlog en verwerft steeds meer faam.

Gaskell geeft les in de Zomerdijkstraat 26. Foto Particam/MAI, ca. 1950. Collectie Theater Instituut Nederland.Gaskell gaf in Nederland les in dezelfde traditionele Frans-Russische stijl als die waarin ze zelf geschoold was als ballerina, alles volgens haar eigen motto: Creativiteit in een mens te ontwikkelen, dat is het grootste doel, dat wij ons kunnen stellen. Haar werkwijze is hard, haar manier van leiding geven autoritair. Van haar leerlingen eist ze een zelfde totale overgave aan de dans, zoals zij die zelf kent. Vechtlust staat hoog in haar vaandel en haar expressiviteit en sterke karakter roepen tegengestelde reacties op.

Voor de betekenis van de danskunst in Nederland is zij onmisbaar geweest. Het begon met de opening van een eigen balletschool aan de Zomerdijkstraat in Amsterdam, gevolgd door de oprichting van verscheidene balletgezelschappen. Ze was de stuwende kracht achter vele vernieuwingen, die soms ontstonden als tegenreactie op haar eigen ideeën en gedrag. In 1954 werd zij artistiek leider van het eerste gesubsidieerde nationale balletgezelschap, het Nederlands Ballet, dat in 1961 opging in Het Nationale Ballet. Zij wist dit gezelschap, samen met dansers als Olga de Haas en choreografen als Rudi van Dantzig, een internationale naam te bezorgen. Toen ze in 1969 afscheid nam als artistiek leider van Het Nationale Ballet, behoorde het gezelschap tot de internationale top.

Hieronder vindt u Sonia Gaskell's levensloop en haar verdiensten voor de danskunst in Nederland in meer detail beschreven.